MOSTAR, Kamenica

sl1

Mostar na Neretvi, današnji izgled

sl1

Mostar 1898.

Istorijski nazivi

Most, Most i Mostići

Etimologija

U dubrovačkim pismima s kraja XV v. Most, Mostichj i Mostar. Ovaj poslednji oblik neki tumače kao prvobitnu množinu ‘čuvari mosta’, no može se shvatiti i kao ‘tvrđava koja čuva most’, up. iz istog vremena grad Vratar u Sutjesci, sagrađen da čuva „vrata”, tj. prolaz kroz tesnac. (A.L.)

Atribucija

Mostar

Kamenica
  • bez atribucije: Kad osvoji care Kamenicu / Na Neretvi mosta ne bijaše (ER 155:1–2)

Geografski položaj

43° 20’ N, 17° 48’ E   
Grad u Hercegovini, sa obe strane Neretve.

Istorijat

Navodno ga je 1440. sagradio neki Radivoj Gost, koji je bio u službi hercega Stefana Vukčića Kosače.
Prvi siguran izvor o Mostaru javlja se 1452. u dubrovačkom arhivu. U njemu se spominju dva kastela na Mostu preko Neretve (do castelli al ponte de Neretua), što je zapravo bilo malo naselje sa dve kule oko drvenog mosta na lance. Nepunih 20 m iznad toga mosta sagrađen je 1566. Stari most po kome je grad i dobio ime. Most je podignut po nalogu sultana Sulejmana II (1520–1566) i gradio ga je Sinanov učenik Hajrudin. Kule sa obe strane mosta sagrađene su 1676. Pored više različitih tumačenja imena Mostar, najverovatnije je da je nazvan po „mostarima”, čuvarima toga mosta, koji su boravili u onim naspramnim kulama.
Pod imenom Mostar mesto se prvi put pominje 1468, a kao utvrđeni grad tek 1474. Čak i tada njegova strateška uloga je bila vrlo skromna, mnogo manja nego u slučaju Blagaja, na primer. Mostar su zauzeli Turci pre 1468, a Krajina je u celini pala pod Turke 1498/9. U to doba Mostar se javlja i pod imenom Most i Mostići.
U doba najveće moći Otomanske imperije (druga polovina XVI v.), Mostar je bio značajan grad sa Velikom i Malom Tepom (Čaršijom), podignutom između 1550. i 1570. Sredinom XVII v. bio je važno kulturno središte u kome je živelo više istaknutih naučnika, pisaca i pesnika. Mletačke čete za vreme Kandijskog rata bile su pred Mostarom 1652, a za vreme “Bečkog rata” dva puta – 1693. i 1694. Posle Karlovačkog mira 1699. Mostar je dodatno utvrđen. Austrija je držala Mostar u periodu 1878–1918. i za to vreme izgradila noviji, centralnoevropski deo grada koji se kao prsten pruža oko starog, orijentalnog jezgra.

Epski kontekst

Mostar je i za muslimane i za hrišćane bio izuzetno važan turski grad. Njegovi age i begovi umešani su u gotovo svaki događaj koji se od XVIII do XX v. dešavao na granici između Hercegovine, Srbije i Crne Gore. Zato se pominje često i onda kada se sam događaj uopšte ničim ne vezuje za njegovu geografsku lokaciju, kao mesto iz kojeg dolaze vojske, ratnici i njihovi zapovednici. U hrišćanskim pesmama javlja se u kontekstu: bitke pod Očakovom 1788. (Vuk VII, 56), početka Drugog srpskog ustanka 1815. (Vuk IV, 45), turskog udarca na Grahovo 1836. (Vuk IV, 55, 56), pogibije Smail-age Čengića 1840. (Vuk IV, 57, 58), pohoda Omer-paše Latasa na Crnu Goru 1852–1853. (Vuk VIII, 73), crnogorsko-turske bitke na Skadarskom jezeru 1858. (Vuk IX, 19), boja u Dugi 1862. (Vuk IX, 28, 29, 32) i drugim. U muslimanskim pesmama pominju se Mostarlija Mujo (KH I, 7), Turčin Resulbegović (KH I, 12), Huso iz Mostara (MH III, 5) i drugi istorijski nepotvrđeni likovi, osim malog Omer-age i njegove ženidbe 1657. (KH I, 11) koja je ispevana po istinitom događaju. Od istorijskih okvira, pominje se u kontekstu boja na Sigetu 1566. (KH I, 9), na Zvorniku (KH I, 15) i drugim.
Ime Kamenica u epici se javlja samo na pomenutom mestu u Erlangenskom rukopisu (ER 155) i to u kontekstu gradnje mosta na Neretvi. Pesma je po strukturi sižea bliska pesmi o mostu u Višegradu (KH I, 3). Za razliku od uobičajenog epskog Rada neimara ili višegradskog Mitra, most na Neretvi zida neimar Bogdan sa trista majstora tri godine dana, za tri tovara blaga.
Samo u MH I, 61 Mostar se smešta na reku Dunav koja kroz njega prolazi dolazeći sa Kosova, i time dobija određene mitske elemente koji inače u folkloru idu uz Dunav:

Platno bilu Mostarke divojke
Pod Mostarom, pod bijelim gradom,
Do podne im bistra voda tekla,
Iza podne mutna i krvava.
Voda mrtve pronosila glave,
Pa pronila ranjena junaka.
Sve divojke srca milostiva,
Milostiva i bogabojeća,
Al ne kako sele Ivanova.
Zagazila u Dunaj u vode,
Bijelo mu platno dodavala,
Dokle ga je kraja dobavila,
Pa ga sa svim kletvam zaklinjala,
Da li bi im pravo kazivao,
Je li sinoć na Kosovu bio,
Na komu je megdan ostanuo (1–16).

Literatura

book1954Крешевљаковић, Хамдија & Капиџић, Хамдија: Стари херцеговачки градови, Наше старине II, Сарајево.  [10-11]  cobiss
book1957Vego, Marko: Naselja bosanske srednjevjekovne države, Svjetlost, Sarajevo  cobiss
book1969Српски рјечник истумачен њемачкијем и латинскијем ријечима, сакупио га и на свијет издао Вук Стеф. Караџић, „Нолит", Београд 1969.  cobiss
book1971Marković, Jovan Đ.: Gradovi Jugoslavije, Beograd.  cobiss
book1979Evlija Čelebi: Putopis. Odlomci о jugoslovenskim zemljama, Sarajevo 1979.  [469-470, nap. 37-41]  cobiss