BENDER
Memorial povodom 600 godina od osnivanja Tigine
Bender, turska tvrđava
Istorijski nazivi
Benderь, Bendery, Bendary, Binder, Tighina
Etimologija
[Poreklo imena od persijskog bandar ‘veliko morsko ili rečno pristanište’.]
Atribucija
- bez atribucije: I prihvatit Bender i Hotina (KH I,Narodne pjesme muslimana u Bosni i Hercegovini, sabrao Kosta Hörmann 1888-1889, knjiga I, drugo izdanje, Sarajevo 1933. (KH I) 2:135)
Geografski položaj
46° 49’ N, 29° 29’ E
Grad u Republici Moldaviji.
Istorijat
Nekada tvrđava i grad u ruskoj Besarabiji, na desnoj obali Dnjestra, blizu granice sa Moldavijom. Prvi pomen na novcu iz 1499/1500. Po predanju (koje nije potvrđeno), osnovali su ga Đenovljani.
Bender je u XIV v. bio napredan trgovački grad čiji su uspon omogućili carinske olakšice i položaj na tzv. „tatarskom putu” kojim se vodila živa trgovina između Lavova, Krima i Akermana. Tada je bio u vlasti Tatara, a oko 1400. prelazi u posed moldavskih knezova. Tatari ga ponovo zauzimaju 1484. Kada je Sulejman II osvojio Moldaviju 1538. i formirao novi sandžak Akerman u koji je ušla i južna Besarabija, Bender je – kao pogranični grad Osmanskog carstva – dodatno utvrđen. Evlija Čelebija, koji je u to vreme boravio tamo, daje u svom putopisu lep opis Bendera i naziva ga „severnim ključem imperije”. U njemu su utočište našli švedski kralj Karlo XII posle poraza kod Poltave (1709) i Jan Potocki (1768).
U vreme rusko-turskog rata 1768-1774, Bender je 1770. na juriš osvojio grof Panjin, ali je grad – po odredbama Kučuk-kajnardžijskog mira – vraćen Turcima. U sledećem rusko-turskom ratu (1787-1792) Bender se predao knezu Potemkinu 1789, ali je – prema odredbama mira u Jašiju – ponovo vraćen Turcima. U pretposlednjem rusko-turskom sukobu (1806-1812) Bender je 1806. zauzet bez borbe i – prema odredbama Bukureškog mira – konačno pripojen Rusiji 1812.
Epski kontekst
Pesma ga pominje u kontekstu opsade Temišvara u XVII v. kao jedan od carskih gradova, ključeva od Stambola:
Redom [ću] carske sve gradove tući,
Prihvatiti Tulču i Hameda,
Ibraila i grada Smaila,
I prihvatit Bender i Hotina
I Oziju nasred carevine;
To su ključi od vašeg Stambola (KH I, 2:132–137).
Literatura
 | 1891 | Энциклопедически словарь, ЛейпцигЪ : Ф. А. БрокгаузЪ ; С.-ПетербургЪ : И. А. ЕфронЪ, С. Петербургь 1891. [s.v. Бендерь] |
| 1950 | Елезовић, Глиша: Iz carigradskih turskih arhiva Mühimme defteri, SAN, Zbornik za istočnjačku istorisku i književnu građu, knj. II, Istoriski institut, knj. 1. [93, 335, 370] cobiss |
| 1954 | Encyclopedie de l'islam, Nouvelle edition, Paris — Leiden, Tome I-VI, 1954-1991 |
| 1975 | Tamari, M. ed.: Yizkor Book of our Birthplace Bendery, Editor: M. Tamari, Tel Aviv Publisher: Bendery Societies in Israel and the United States. |
| 1995 | Kornrumpf, Hans-Jürgen: Territoriale Verwaltungseinheiten und Kadiamtsbezirke in der Europäischen Türkei (ohne Bosnien und Ungarn), Karlsruhe. [19] |