BUŽIM
Bužim, stari grad
Bužim, panorama
Istorijski nazivi
Čava, Wutschin
Atribucija
- bez atribucije: Pa ćeš otle do Bužima sići (EHMuslimanske narodne junačke pjesme, sakupio Esad Hadžiomerspahić, u Banjoj Luci, 1909. (EH) 4:1280)
Geografski položaj
45° 3’ N, 16° 2’ E
Mesto u s/z BiH.
Istorijat
Posle Bihaća, najveći utvrđeni grad u Bosanskoj Krajini (u razvalinama). Prvobitno ime Čava. Postojalo je i pleme istog imena.
Grad na tom mestu prvi put se pominje 1251, a pod imenom Čava 1334. i 1336. Čavski knezovi su 1429. prodali svoj deo grada naslednicima knezova Blagajskih. Posle smrti Martina Frankopana (1479), kralj Matija darovao je Bužim hrvatskom plemiću Jurju Mikuličiću čija je porodica (prvobitno Gašparović) bila poreklom iz Šibenika. Od njega je 1495. Bužim preuzeo Ivan Keglević koji se u narodnoj tradiciji javlja kao graditelj i uspešni branitelj Bužima. Nasledio ga je jajački ban Petar, najznamenitiji član porodice Keglević. Petra je 1542. nasledio knez Nikola Zrinski, a jedno vreme njegov gospodar bio je i poslednji celjski knez Ulrih. Unutrašnji deo grada nastao je u XIV v., a spoljašnji 1484. Obnovljen je 1495, u vreme kralja Matije Korvina.
Bužim je bio utvrđen srednjovekovni grad, i to plemićki. U njemu nije bilo slobodnih građana (cives) već samo plemića i kmetova. Čuvao ga je poseban gradski kastelan, a ekonomijom je upravljao poseban nadzornik (provisor). Crkvena župa u Čavi se pominje 1501. sa župnikom Matijom, a 1528. zabeležen je i župnik Petar u Bužimu. Uz tvrđavu je sačuvana i najstarija drvena džamija na Balkanu (XVIII v.). U okolini grada nekad se uzgajala vinova loza, a bužimsko vino je bilo čuveno i služeno na bečkom dvoru.
Turci su zauzeli Bužim 1576. i držali ga do 1851. Posle njih, Bužim su preuzeli banovi iz porodice Jelačić. Među četovođama na Krajini, iz Bužima je bio Mehmedaga, savremenik Muje Hrnjice.
Bužim je uvek bio u dobrom stanju i često je popravljan. Opsedan je 14 dana tokom drugog rata Karla VI sa Portom i jedva odbranjen. U odbrani su učestvovale i žene.
Epski kontekst
Prema lokalnom predanju muslimanskog stanovništva, grad Bužim je osvojilo devet Turaka: Šahim, Čerkin, Sikleuša, Harčeta, Kalauz, Abdija, Pajalin i Selim. Deveti je bio Ciganin od koga je poteklo pleme „Alikasova Rieka”.* U ovoj pesmi (EH 4) za Bužim se vezuju dva turska junaka: Hasan Dizdar i Ćatić Bajraktar. Osim toga, dat je i jedan od boljih pregleda turskih gradova u Krajini: Udbina, Bišće, Gabela, Krupa, Kostajnica, Otoka, Jezersko, Bužim, Stina, Cazin, Mutnik, Tržac, Peć, Kladuša i Šturlić – tim redosledom.
U pesmi „Hasan paša Predojević osvaja Bihać“ (MH III, 4) pominju se bužimske strane.
Literatura
 | 1953 | Kreševljaković, Hamdija: Stari bosanski gradovi, Naše starine I, Sarajevo. cobiss |
| 1957 | Vego, Marko: Naselja bosanske srednjevjekovne države, Svjetlost, Sarajevo cobiss |