UDBINA, Hudbinja, Udbin, Udbinj, Udbinja, Udbinje, Udvina

sl1

Udbina, panorama

Istorijski nazivi

Udwin, Udwig, Utwing, Uduin, Uduine, Utbina

Etimologija

Nejasno, možda predslovensko. (A.L.)

Atribucija

Hudbinja

Udbin Udbina Udbinj Udbinja Udbinje Udvina

Geografski položaj

44° 31’ N, 15° 45’ E   
Mesto u Hrvatskoj.

Istorijat

Po starijem izgovoru Udvina – stari grad u Hrvatskoj, kod istoimenog mesta u Lici, u Zadarsko-kninskoj županiji. Pretpostavlja se da je identičan sa krbavskim gradom, sedištem biskupije na južnom kraju Krbavskog polja kojim teče reka Krbava. Po Krbavi se prvobitno i grad zvao istim imenom, a kao Udvina se javlja od 1491. (u hronici Ivana Tomaševića). Spominje se i u latinskim, italijanskim, nemačkim i hrvatskim listinama XVII i XVIII v. u oblicima: Udwin, Udwig, Utwing, Uduin, Uduine, Utbina, Udvina, Udbina.
U periodu 1185–1460. bila je sedište Krbavske biskupije. Početkom XIII v. postaje posed velike porodice Kurjaković koji i župu i grad drže sve do 1527, kada Udbinu zauzimaju Turci. U turskim rukama ostala je neprekidno do 1689. Posle 1690. bila je značajno uporište u borbi protiv Turaka, ali u tom svojstvu više nije epska tema.
Od srednjovekovnih građevina u Udbini pominju se grad Ivana Karlovića, koji Turci nisu srušili, biskupski dvor, franjevački samostan itd.
Kod Vuka u Rječniku: „Udbinja se u narodnijem pjesmama spominje od strane Turske kao Senj od naše. Sad je Udbinja kao malo selo”.

Epski kontekst

Kao najvažniji turski grad ne samo na teritoriji Hrvatske već u čitavoj Vojnoj krajini, Udbina se neprekidno javlja u muslimanskim, a vrlo često i u hrišćanskim pesmama. Za nju se na obe strane najtešnje vezuje lik ličkog Mustaj-bega:

Kad zacv’jelje sva široka Lika
Od Novoga do b’jelog Brdara,
Jadni cv’jele po svoj Lici Turci,
Jer Ličani bega izgubili,
Mustaj beg im dopao tavnice,
Od njeg nema glasa ni habera. –
Ne znajući gdje je u tavnici,
Kol’ko cv’jeli sva široka Lika,
Više cv’jeli kamena Udbina (KH I, 24:1–9).

Uz njega obično idu njegovi najcenjeniji junaci: braća Kozlići (ili Kozličići) i Hrnjice, koji su bili Udbinjani po rođenju mada su kasnije prešli u Kladušu, hodža Ćejvan-aga stari, Đulić barjaktar, Osman barjaktar i drugi. Pesma KH I, 30 peva o njegovoj pogibiji u kojoj ima romantičnih elemenata: „Posljednje četovanje Mustaj begovo bijaše, kad je sa Četnika pošao u Brlog, da gospoju Uzavca, imenom Janju, zarobi te je na Udbinu iznese. Bijaše je ugrabio, ali kad je s njom Gašnicu vodu prebrodio, dočekali ga Brložani u Bukovom klancu i tamo je sa svojih 140 drugova poginuo, a ostatak od 60 četnika umaknu sretno na Udbinu. O pogibiji Mustaj bega ličkog nijesam mogao pribaviti potpunu narodnu pjesnu, ali za to sam stigao pjesmu o njegovom pokajanju.”* Opis smrti ličkog Mustaj-bega, ne bitno drukčiji od onog što se može naći u Hermanovoj pesmi, dat je u MH IV, 35.
O konačnom padu turske Udbine u hrišćanske ruke peva pesma SANU III, 55:
Što bi muško, sve ih posjekoše,
Što bi žensko, sve ih pokrstiše,
I Udbina grada poharaše,
Kako se je tader poharao,
Već se nikad napraviti neće. (215-219)

Epski osvajači Udbine su uskoci pod vođstvom Sime Ugljevića i Stojana Jankovića, zajedno sa Ivanom i Matom Senjanima, Ilijom Cmiljanićem, Vukom Mandušićem, Jovanom Šarkićem i drugim junacima dobro poznatim epici, ako ne uvek i istoriji.

Bitka kod Udbine 1493. (Krbavska bitka)
Posle propasti srpske i bosanske srednjovekovne države, Ugarsko-hrvatsku državu – koja se prostirala od Cetine do Dunava – branili su samo hrvatsko plemstvo i slabe snage ugarsko-hrvatskog kralja. Sve veće turske vojske upadaju u dubinu hrvatskih zemalja, a jedan od takvih pljačkaških napada iz 1491. završio se velikim turskim porazom u bici nedaleko od Korenice. Novi turski upravitelj Bosanskog pašaluka Jakub-paša (a ne Otman, kao često u pesmama), preduzima 1493. osvetnički pohod na Hrvatsku koji po običaju započinje pokušajem osvajanja utvrđenoga grada Jajca. Posle toga Turci dopiru sve do Drave između Ptuja i Varaždina, odakle se s velikim plenom vraćaju preko Zagorja, mimo Zagreba kroz Turopolje, preko Pokuplja uz porečje Mrežnice i Korane do Modruša. Na Krbavskom polju, pod udbinskom tvrđavom, sačekala ih je vojska bana Derenčina i kneza Frankopana.
Bitku su dobile turske snage. Smatra se da je 13.000 ljudi bilo tog dana što ubijeno, što zarobljeno, uključujući i kneza Nikolu Frankopana Tržačkog čiji je sin jedinac (knez Ivan Frankopan) poginuo u istom boju. Uz njega, u toj je bici poginuo cvet hrvatskog plemstva, zajedno sa knezom Karlom Krbavskim i vitezom Jurajem Vlatkovićem.

Literatura

book1880Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti, I-XIV, Zagreb, с1880-1952.
book1969Српски рјечник истумачен њемачкијем и латинскијем ријечима, сакупио га и на свијет издао Вук Стеф. Караџић, „Нолит", Београд 1969.  cobiss
book1970Vojna enciklopedija, 1-10, Redakcija vojne enciklopedije, Beograd 1970-1975.Beograd 1980.  [s.v. Grad]  cobiss
book1973Imenik mesta и Jugoslaviji, „Službeni list", Beograd 1973.  [406]  cobiss
book1977Ђурић, Војислав: Антологија народних јуначких песама, СКЗ, Београд.  [404-407, 766]  cobiss
book1979Evlija Čelebi: Putopis. Odlomci о jugoslovenskim zemljama, Sarajevo 1979.  [223, nap. 36, 37]  cobiss
book1997Hrvatski leksikon, I-II, Naklada Leksikon d.o.o., Zagreb 1997.  [tom II]